مالیخولیا

اولین اثری که از لارس فون‌تریه دیدم، "داگویل" بود. فیلمی پر از غافلگیری و موقعیت‌های حساس انسانی، که علی‌رغم بهره بردن از دکور سرد و غیرواقعی که حکایت از فاصله‌گذاری برشتی داشت، تماشاگر را بشدت از لحاظ احساسی تحت فشار قرار می‌داد. من که تا مدت‌ها -و هنوز هم- تک تک تصاویرش در ذهنم حک شده‌ و ناخواسته و به شکل گاه آزاردهنده‌ای، در تعریف مفاهیمی چون انتقام، انسانیت، جنسیت، خانواده، و حتی عشق، برایم به مثابه مبنا و معیار قلمداد شده‌اند. و کم دیده‌ام آدم‌هایی که این فیلم، جهان‌بینی‌شان را تحت تأثیر قرار نداده باشد.
به نظر می‌آید فون‌تریه(این سادیستِ بی‌پروای خلاق) از شکنجه روانی مخاطب، عمیقاً لذت می‌برد. و ترسناک‌تر اینکه این عذاب روحی آنقدر قدرتمند است که می‌تواند برای کسانی که اساساً درگیری‌های ذهنی روزمره با موضوعاتی از این دست دارند، پس از اتمام فیلم هم استمرار یافته و حتی تمام عقاید و احساساتشان را مورد عنایت قرار دهد!
و این شکل از آزار بیمارگونه تقریباً در تمام آثارش حضور فعال دارد! همه جز یکی: ملانکولیا. 
در این فیلم -که دومین بخش از سه‌گانه‌ی "افسردگی" است، و از همان ابتدا، ارجاعات ادبی، موسیقایی، سینمایی و تصویری‌اش تکلیف بیننده را روشن می‌کنند- نه غافلگیری چندانی رخ می‌دهد، نه -با وجود تمسخر روابط انسانی- نمایش طعنه‌آمیزی از ابعاد هولناک بشریت است، و نه اثری از خشونت فیزیکی یا روانی در آن هست. 
اینجا ما با داستانی علمی-تخیلی‌طور روبرو هستیم که هیچ شباهتی به فیلم‌های علمی تخیلی که پیشتر دیده‌ایم، ندارد، و در خلال ماجرای آخرالزمانی خود، به صریح‌ترین و ناب‌ترین شکل ممکن "افسردگی" را با تمام کرختی، ملال و پوچی هستی‌شناسانه‌اش به تصویر می‌کشد. موقعيت‌هایی که بشدت به تجربه شخصی‌ بسیاری از ما از افسردگی نزدیک هستند.
گذشته از این، دید رومانتیک فون‌تریه نسبت به مرگ و فروپاشی، حقیقتاً جذاب و قابل تأمل است. هرچند که احتمالاً همین رویکرد، نهایتاً منجر به داوری ناخوشایند خود فیلمساز نسبت به فیلم شده است.
شاید استیون شاویرو(منتقد فرهنگی آمریکایی) بهترین تحلیل را در مورد موضع‌گیری‌ کارگردان نسبت به اثرش، ارائه کرده:
"راحت نبودن خود فون‌تریه با ملانکولیا می‌تواند ریشه در این واقعیت داشته باشد که -برای شاید نخستین بار در دوران فیلمسازی‌اش- فیلمی ساخته که نه تنها کنایه‌آمیز نیست، بلکه صمیمی و صادقانه نیز هست."(1)

______________________________________

1) شکستن امواج، ترجمه حسام‌الدین موسوی ریزی، چشمه